فعل و انفعالات بزرگی درون هر فرد رخ می‌دهد تا اینکه او به این نتیجه برسد که می‌تواند در مقایسه با دیگران عملکرد بهتری داشته باشد. در حالی که تمامی عوامل بیرونی و محیطی این را به او القا کنند که قابلیت‌های او برای کسب موفقیت کافی نیست و این یک مانع بزرگ است. گاه به قدرت یک شخص در گام برداشتن او پی می‌بریم و گاه چنان محسور استقلال فکری او از جامعه می‌شویم که برای داشتن چنین هویتی راه را بیراهه می‌رویم.
عزت نفس را نباید غلط تفسیر کرد. این واژه ترکیبی از دو کلمه بسیار کلیدی است. نباید در دام تعاریف غیر اصولی افتاد که اگر این چنین شود، می‌تواند حتی برای رشد شما زیان بار شود. به این کلمات به صورت درونی نگاه کنید و بیرون را کاملا رها کنید. قضاوت‌ها را کنار بگذارید و برداشت خود را جایگزین کنید. نتیجه این‌ها را در ذهن خود حک کنید و حرکت کنید. همه آنهایی که عزت نفس داشتند همین رویه را طی کردند.
از اصلاح نترسید و این واژگان را مدام تغییر دهید. ایده‌آل‌های ذهنی خود را رشد دهید و با معیارهای مناسب بسنجید. سوال کنید: شما چه جایگاهی دارید؟ راضی هستید؟ پاسخ‌ها مهم خواهند بود. در این مقاله به دنبال پاسخی برای این پرسش‌هاهستیم. با ما همراه باشید.
تعریف عزت نفس
عزت نفس از دو واژه “عزت” و “نفس” تشکیل شده است. در تعریف لغوی عزت این گونه تعبیر میشود که بی نیازی از هر گونه وابستگی منجر به شکست و در تعریف لغوی نفس به خود انسان می‌رسیم. انسانی که شکست نخورد، انسانی که برای تفسیر شخصیت خود نیازی به وام گرفتن از محیط نداشته باشد. همین دو جمله، غربال سنگینی برای جامعه است و دانه درشت هایی که باقی می‌مانند، حتما انسان‌های برجسته‌ای هستند.
عزت نفس یک معیار کاملا درونی انسان است. اینکه او در درون خود چه میزان اعتبار و آبرو برای خود قایل است و در واقع خط قرمز او برای شکست تا چه محدوده‌ای کشیده شده است. اگر غذا باشد، تا کجا می‌تواند گرسنگی بکشد، اگر پول باشد، تا کی می‌تواند دست دراز نکند. مثال هایی عامیانه که به خوبی منظور از عزت نفس را برای ما مشخص میکند. حرمت انسان‌ها در آستانه این مفهوم تعریف میشود.
هرچه بالاتر بهتر و هرچه سرسخت تر، قوام و شخصیت او غنی‌تر خواهد بود. هیچ انسانی را نمی‌توان یافت که از این مفهوم بی‌بهره بوده باشد و تفاوت را مقدار و میزان آن رقم میزند.
روانشناسان برجسته دنیا اعتقاد راسخ دارند که این موضوع در همان ابتدای زندگی و از اوان کودکی در فرد شکل می‌گیرد و همین کار را سخت‌تر و خطرناک‌تر میکند. توصیه‌هایی که به والدین میشود تا هرگز و با هیچ توجیحی، احساس بدی از کودک نسبت به خودش، درون او نکارند. این محصولی است که بعدها و در هنگام درو، تبعات ویرانگری را با خود به همراه خواهد داشت.
اثرات عزت نفس بر زندگی
میزان بالا یا پایین بودن عزت نفس در زندگی هر فرد می‌تواند مواردی به شرح زیر را درگیر خود کند :
- علاقه درونی فرد به خود
- توانایی تصمیم‌گیری سرنوشت‌ساز
- شناسایی توانایی‌هاو ضعف‌ها
- قدرت انجام کارها
- سرزنش‌های درونی
- ایمان و باور
- خوشبختی و سعادت
با یک نگاه اجمالی به این لیست میتوان دید که از مهم‌ترین جنبه‌های شخصیتی انسان درگیر عزت نفس و میزان آن در درون انسان هستند و میتوان با تقویت این جنبه از زندگی او، به بسیاری از ایده‌آل‌های ذهنی مورد نظر دست یافت.
عزت نفس پایین
عزت نفس در سنین پایین شکل می‌گیرد و این رویه تا آخر عمر با انسان همراه است. دشواری اصلاح این مفهوم در میان‌سالی از چالش‌های بزرگ روانشناسان بوده و همواره به دنبال کشف مسیری برای تسهیل این موضوع بوده اند. به جرات میتوان ادعا کرد که به دلیل مقاومت‌های شخصیتی افراد در این سنین و عدم قبول نقص‌ها و کاستی‌های درونی، اوضاع وخیم‌تر هم میشود.
از لحاظ علمی، ثابت شده است که کودک در سه سال نخست حیات خود، پرسش برخی سوالات اساسی در مورد شخصیت خود را می‌یابد. سوالات کلی در مورد نیکی و بدی، ویژگی‌های والدین، دوست داشته شدن و یا نشدن، همگی از همین قبیل موارد به شمار می‌روند.
زمانی که عوامل محیطی و خصوصا والدین در جهت تخریب این ذهن ذاتا مثبت نگر حرکت می‌کنند، پاسخ این سوال‌ها برای او خطرناک میشود. او به یک ذهن نکوهش گر متکی میشود که در همه شرایط و حتی در ساده‌ترین ناگواری ها، به دنبال مقصری به نام خود آن فرد است. این به نابودی عزت نفس منجر میشود.
سوالات ذهنی فرد به نسبت رشد عقلی و جسمی او دگرگون میشود، به سمت سبک زندگی و نوع پوشش، روش‌های کسب درآمد، شکل سخن گفتن و حتی احساسات گرایش پیدا میکند و مداوم آن را تحلیل کرده و نتیجه گیری میکند.
نتایجی که شخصیت فرد را به صورت درونی تشکیل می‌دهد و او را تبدیل به انسانی میکند که اکنون با آن مواجه هستید. محققین این موضوع را به نام “خودپذیری” می‌شناسند و اعتقاد دارند هرچه میزان پذیرش درون فرد از خود و محیط بالاتر باشد، عزت نفس او نیز به همان میزان رشد خواهد کرد. آنان که از ضعف در این ناحیه از شخصیت خود رنج می‌برند، در مورد باور به واقعیت‌های زندگی خود دچار مشکل هستند. این همان نقطه آغاز شکل‌گیری ضعف است.
باید پذیرفت که نمی‌توان انسان را به صورت یک ایده‌آل در هر زمینه تصور کرد و هر یک از این موجودات به هر سطحی از جایگاه اجتماعی و اقتصادی، نقاط ضعف و قوت فراوانی را با خود یدک می‌کشند. این ضعف‌ها عامل اختلال‌های شخصیتی است و سرآغاز عدم باور فرد به خود نیز می‌باشد. نتیجه این موضوع در ذهنیت او در درون خود نسبت به خود اثر می‌گذارد و او را از واقعیت درونی خود دور میکند. آنها ارزش را در بیرون جستجو می‌کنند و این دقیقا نقطه مقابل عزت نفس است.
تعریفی که اگر آن را مجددا به خاطر آورید، به راحتی در مورد درونی بودن آن مطمئن خواهید شد. نقاط ضعف آنها به صورت غیرعادی برجسته شده و تمرکز ذهن بر روی این نقاط بیشتر از حد تصور میشود. احساساتی مانند غم و اندوه و حس بازندگی در این افراد موج میزند و تمامی معیارهای درونی آنها برای موفقیت از بیرون و محیط وام گرفته شده است. از علل اصلی کاهش عزت نفس میتوان به موارد زیر اشاره کرد:
- بحران‌های کودکی
- قرارگرفتن مداوم در معرض تهدید و تخریب
- بحران‌های درآمدی و شغلی
- قرار گرفتن مداوم در معرض نگرانی و اضطراب
- بحران‌های جسمی و روحی
- مشکلات عاطفی والدین
- بحران‌های مالی
- مشکلات غیرمترقبه
این مشکلات در کوتاه مدت و بلند مدت به نسبت شدت آنها می‌تواند قوه عزت نفس شما را به طرز عجیبی تحت الشعاع قرار دهند.
عزت نفس بالا
افرادی که این جنبه شخصیتی قدرتمند درون آنها به بلوغ رسیده است، در همه زمینه‌های زندگی خود به قدرت مورد نیاز برای موفقیت و یا حتی پندار موفق بودن رسیده اند. آنها را از مدل حرف زدن گرفته تا شکل راه رفتن میتوان تشخیص داد و نظرات آنها را میتوان سرلوحه عمل خود قرار داد.
افراد دارای عزت نفس بالا انسان هایی قدرشناس هستند و از رشد جمعی شادمان می‌شوند و جنبه حسادت را در خود به پایین‌ترین سطح رسانده اند. در مورد واقعیت‌های زندگی خود با چشم باز استقبال می‌کنند و می‌دانند فرار از آنها تنها به ضعف خودشان منجر خواهد شد.
همچنین این جمله کلیشه‌ای در مورد افراد با عزت نفس بالا صحیح‌ترین تفسیر است که، برای آنها شکست تنها یک درس است و موفقیت تنها یک مرحله قبل از موفقیت بعدی.
عزت نفس بالا حاصل سالها تفکر درست و مثبت در مورد خود است. این یک اتفاق آنی نیست و لحظه‌ای بدست نیامده است. از توانی که والدین برای ارتقای این قوه درونی به کار بستند تا محیطی که در آن رشد پیدا کرده است برای این مفهوم تاثیرگذار هستند. شواهد زیادی مبنی بر رفتارهای متفاوت انها نسبت به اطرافیان‌شان وجود دارد که باید دقت بیشتری در آنها بکنید. بدون اینکه از قضاوت‌ها در مورد خود بهراسید. هراسی که از این مقایسه‌های بی‌جا و احتمال شکست در یک ماراتن ذهنی وجود دارد، جنبه منفی کار را بیشتر میکند. عزت نفس بالا حاصل مقایسه یک فرد با گذشته خود است و نه امروز دیگران.
در سالهای اخیر، روانشناسان به سختی در تلاش برای تقویت عزت نفس در سنین بالاتر هستند. آنها بر این باور دارند که میتوان این مفهوم را در این سنین متحول کرد و به نتایج قابل قبولی دست یافته اند. روش‌های بسیاری در این راستا به علاقه‌مندان معرفی شده و از آنها خواسته میشود که این مسیر را طی کنند و گزارش دهند. در ادامه به بررسی این روش‌های کارا خواهیم پرداخت.
راهنمای ارتقای عزت نفس
تصور انسان از قابلیت‌هاو توانایی‌های خود به گونه خلق شده است که هیچ حد و مرزی را به عنوان انتها نمی‌شناسد. نمی‌توان گفت دیگر به جایی رسیدیم که بالاتری وجود ندارد. این موضوع را در رکوردهای دوی صد متر المپیک مشاهده کنید که چه حدنصاب هایی از این رقابت در سالهای قبل با تصور اینکه واقعا رویایی هستند، توسط افراد دیگر به راحتی شکسته شده و در آینده نیز همین اتفاق خواهد افتاد.
بنابراین برای رشد عزت نفس خود در هر میزان و سطحی از آن که باشید، باید فکری کرد و دستورالعملی را اجرا نمود. با مطالعه بر روی چندین روش علمی و کاملا اثبات شده در دنیا، این دستورات جامع و مفید را به شما معرفی می‌کنیم:
- خودشناسی
باید تمامی جنبه‌های روحی و جسمی خود را کشف کنید. آن را در معرض مشکلات و فشارها قرار داده و عکس العمل را بسنجید. تسلط شما بر روح‌تان سبب میشود که بدانید در چه جایی ایستاده اید و از خود چه انتظاراتی دارید.
- هدف گذاری
معیارهای ذهنی شما برای رضایت از خود چیست؟ این معیارها را لیست کنید و آنها را مورد کنکاش قرار دهید. باید نسبت به عملکرد خود در هر یک از انها کاملا صادق باشید و بدانید که در چه سطحی قرار دارید. منفی‌بافی را کنار گذاشته و به دنبال بهبود این فاکتورها در خود باشید.
- مثبت انگاری و پرهیز ار مقایسه
به هیچ عنوان برای ارتقای عزت نفس در خود، دیگران را مبنا قرار ندهید. زندگی و شرایط رشد هر فرد کاملا متفاوت از دیگری بوده و نمی‌توان قضاوت درستی در مورد این مقایسه داشت. چه بسا عملکرد یک فرد موفق در شرایط شما و با ویژگی‌های زندگی‌تان، بسیار بدتر از شما باشد.
- مراقبت از جسم
باید از جسم خود محافظت کنید و آن را با ورزش و مدیتیشن به یک وضعیت مناسب برسانید. جسمی که از سلامتی برخوردار نباشد، به سختی می‌تواند عملکرد مثبتی از خود بروز دهد و می‌تواند شما را در رسیدن به اهداف‌تان تضعیف کند. رژیم‌هاو پرهیزهای غذایی خصوصا در مورد قند خون را جدی بگیرید و از اثرات آن در روح غافل نشوید. به اندازه کافی بخوابید و اصلا در این مورد به خود سخت نگیرید و در مورد تفریحات خود دست و دلباز باشید. این‌ها همگی در رشد عزت نفس شما نقش بی بدیلی را ایفا می‌کنند.
- شجاعت
شجاعت از بزرگترین مولفه‌های یک فرد با عزت نفس است. شجاعت به معنای مقابله با تمامی خواسته‌های غیرمنطقی روح و کشش‌های بیرونی به سمت عواملی است که آن را خدشه‌دار میکند. شجاعت همان مسئولیت پذیری در مقابل تمام مسایلی است که باید در مورد آنها مسئول باشید.
- خیرخواهی
روح به صورت ذاتی و از روی خلقت، در مورد خیرخواهی احساس خوبی دارد و می‌تواند از این باب به جایگاه متعالی برسد. در مورد خیرخواهی و تفسیرهای آن می‌توانید خودتان تصمیم بگیرید اما در مورد عمل به این مورد حتما غافل نباشید.
- تفریحات سالم
طبیعت در بخشش عزت نفس به انسان عامل حیاتی است. از طبیعت کمک بگیرید و روح را در دامان آن رها کنید. از آرامش آن استفاده کنید و به خود انتقال دهید. تفریحات خود را در طبیعت برگزار کنید و هر آنچه شما را از حالت عادی و واقعی تان خارج میکند را کنار بگذارید.
- پرهیز از حسادت و در آغوش بخشش
حسادت از مقایسه جرقه می‌خورد و این سرآغاز افکار منفی شکست است. آنها را کنار بگذارید و موفقیت‌های دیگران را قبول کنید. به آنها غبطه بخورید و حسد نورزید. برای تمامی آنهایی که این احساس را در مورد شما دارند، بخشش بزرگی را هدیه دهید و روح خود را در نزد آنها گرامی‌تر کنید.
موارد بالا را به دقت و با رعایت اصول علمی ذکر شده اجرا کنید و مشاهدات خود از روند رو به رشد عزت نفس خود ثبت کنید. قطعا در انتهای مرور نوشته‌های خود، لبخند رضایتی بر لبان‌تان نقش خواهد بست. این شروع عزت نفس بیشتر درون شماست.
